Σιάτιστα - Ανεπιτήδευτη αρχοντιά

Περήφανη Σιάτιστα


Πού είναι οι μεγαλέμποροι; Πού είναι οι γουναράδες; Πού είναι τα θαυμαστά μπουλούκια; Από τη Σιάτιστα δεν περιμένεις τίποτα. Γι΄ αυτό τα χάνεις. Μια σύγχρονη κωμόπολη φαντάζεσαι. Μια μακεδονίτικη επαρχιακή πόλη αλωμένη από τις σύγχρονες ανάγκες. Διαψεύδεσαι. Από την είσοδό της ακόμη σε πιάνει η βαλκανική ατμόσφαιρα απ' τα μούτρα.

Από τη συνοικία της Γεράνειας ήδη βλέπεις χαγιάτια και στιβαρούς μαντρότοιχους να χάσκουν πίσω από τις σύγχρονες οικοδομές.Ούτε αυτές ούτε η ομίχλη ούτε τίποτα δεν είναι ικανό να κρύψει την αρχοντιά της. Γιατί ως και η παρακμή στη Σιάτιστα περηφάνια βγάζει.

Πενήντα αρχοντικά πάνω-κάτω. Τόσα απέμειναν από την εποχή της ακμής. Δεν είναι λίγα. Εμφανίζονται κάθε τρεις και λίγο μπροστά σου και σε διαλύουν, έτσι όπως τα βλέπεις να καταρρέουν. Λένε για τον 18ο και 19ο αιώνα, όταν οι Σιατιστινοί έπιαναν τη γούνα και τα αμπέλια και τα έκαναν χρυσάφι.

Μακάρι να είχε η φωτογραφία ήχο: Μέλη της μπάντας «Παύλος Μελάς, στη Σιάτιστα

Αλώνιζαν τον κόσμο διασχίζοντας την Οθωμανική Αυτοκρατορία, άνοιγαν εμπορικούς οίκους στην Ευρώπη, μοσχοπούλαγαν την πραμάτεια τους. Κάποτε επέστρεφαν. Γεμάτοι χρήμα, νέες ιδέες και ευρωπαϊκές συνήθειες. Ξόδευαν όλα τα λεφτά τους θαρρείς στα σπίτια. Αποτύπωναν πάνω τους όλο τον πλούτο και τη φήμη που είχαν αποκτήσει. Κι όλες τους τις ανάγκες βέβαια. Ψηλοί μαντρότοιχοι και πολεμίστρες έδιναν την ασφάλεια, πίσω από τα σιδερόφρακτα παράθυρα όμως μιλούσε ο πλούτος, η τέχνη, η υπερβολή, η επίδειξη.

Αν γινόταν να μείνεις μια μέρα σε ένα τέτοιο σπίτι θα προτιμούσες ύστερα να μείνεις στον δρόμο. Αν γινόταν να μπεις στα εντυπωσιακότερα αρχοντικά δεν θα 'χες μάτια και λόγια για τίποτα πια. Δεν είναι επισκέψιμα. Το διάσημο αρχοντικό της Πούλκως αναστηλώνεται, εκείνο του Νερατζόπουλου καταρρέει.

Αν είσαι τυχερός μπορείς να δεις του Μανούση, στα χέρια του Δήμου πια, στον δρόμο της αναστήλωσης. Σπρώχνεις τις βαριές ξύλινες πόρτες με τα καρφιά, πατάς απαλά στα ξύλινα δάπεδα κι εκείνα τρίζουν ευχαριστημένα, το φως τρυπώνει από φεγγίτες και σπασμένα βιτρό και φανερώνει όλα τα εν οίκω μυστικά. Ξυλόγλυπτα ταβάνια, ζωγραφιστά τζάκια, τοιχογραφίες που αφηγούνται ιστορικά γεγονότα, μυθολογικές σκηνές ή απλά τρόπους ζωής.

Πόσο χρώμα αντέχεις; Στο αρχοντικό Δόλγκηρα, το λαογραφικό μουσείο του συλλόγου Μαρκίδες Πούλιου

Φαντάζεσαι τους τεχνίτες να σκαλίζουν τα ταβάνια, να ζωγραφίζουν τους τοίχους, να πελεκούν τις πέτρες, τους ιδιοκτήτες να τους μπολιάζουν με το ύφος του μπαρόκ και του ροκοκό κι αναρωτιέσαι: πώς είναι δυνατόν τέτοιοι καλλιτέχνες να παραμένουν «ανώνυμοι»; Σεντούκια με προικιά και παλιοκαιρισμένες φωτογραφίες από τις ένδοξες εποχές δεν θα δεις εδώ. Τα πολύτιμα υφάσματα και αντικείμενα, τα φερμένα από όλες τις μεριές της γης σε ελάχιστα σπίτια παραμένουν.

Αναζητώντας αυτά φτάνεις στο αρχοντικό Δόλγκηρα. Μικρούτσικο αυτό, μικρό και το καλάθι που παίρνεις. Χτυπάς την πόρτα κι ο κύριος Τάκης Σιάσιος σε υποδέχεται στο λαογραφικό μουσείο του Μορφωτικού πολιτιστικού συλλόγου «Μαρκίδες Πούλιου» που μάχεται έτσι κι αλλιώς για τη σωτηρία της Σιάτιστας και του πολιτισμού της.

Ποιο λαογραφικό; Ενα κατοικήσιμο σπίτι είναι. Και όνομα ε; Οι αδελφοί Μαρκίδες Πούλιου διατηρούσαν τυπογραφείο στη Βιέννη όπου τυπώθηκε το 1790 η πρώτη ελληνική εφημερίδα, η «Εφημερίς». Κι αυτή η εφημερίδα κυκλοφορεί ακόμη από τον Σύλλογο.

Ανοίγει μια μια τις πόρτες ο κύριος Σιάσιος. Η περισσή τέχνη, η ομορφιά και κυρίως το ανθρώπινο μέγεθος, σε στοιχειώνει. Οι οντάδες, η μεσιά, τα εκτυφλωτικά χρώματα στους τοίχους, τα αντικείμενα χρήσης στη θέση τους σαν να χρησιμοποιούνται ακόμη. Να ανοίξει άλλη μια πόρτα; Αντέχεις; Δεν φτάνει το καλάθι που πήρες...

Στοιχειωμένος θα μείνεις. Να ονειρεύεσαι ένα τέτοιο σπίτι με όλη σου την ψυχή. Κι ας ήταν το πιο μικρό, το πιο... φτωχικό και άτεχνο. Θαμπωμένος θα μπεις στην Αγία Παρασκευή, θαμπωμένος θα παραμείνεις. Μα τι περίμενες; Πώς θα 'μενε εκκλησία στη Σιάτιστα αζωγράφιστη; Επίχρυσο ξυλόγλυπτο τέμπλο που σε υποβάλλει, υπέροχες τοιχογραφίες παντού που κορυφώνονται στον γυναικωνίτη.

Γιατί ωραία ζωγραφισμένους αγίους έχεις ξαναδεί, μα πόσες φορές συνάντησες σε χριστιανικό ναό τον Αριστοτέλη, τον Πλάτωνα, τον Σωκράτη; Τη Σίβυλλα; Τα ίδια και στον ναό του Προφήτη Ηλία. Ο κοσμοπολιτισμός των Σιατιστινών επιβεβαιώνεται. Οι μεγαλέμποροι κουβάλησαν και νέες κουλτούρες και προοδευτικές ιδέες. Επένδυσαν στην καλλιέργεια, ίδρυσαν σχολεία, σαν το Τραμπάντζειο γυμνάσιο που σήμερα στεγάζει το Παλαιοντολογικό και Βοτανικό Μουσείο.

Συνάντηση με τον παγετό, στο βάθος το χιονισμένο Ασκιο

Από πού είπαμε ξεκίνησαν όλα; Από το κρασί και τις γούνες. Να τα οινοποιεία, σταλάζουν ιστορικές ηλιαστές γουλιές. Μαύρα μοσχάτα που λιάζονται για δυο μήνες κι άλλα που φυλάσσονται στα κελάρια για δεκαετίες.

Να και τα γουναράδικα. Ακόμη εδώ επιμένουν να εκτρέφουν ζώα, να φτιάχνουν γούνες, παντόφλες, παλτά με όνομα βαρύ. Να σου δείχνουν αν το θες όλη τη διαδικασία. «Εδώ είναι τα πιο φημισμένα γουναρικά, όχι στην Καστοριά. Και δόξα τω Θεώ καλά πάμε», λέει ο κ. Δημήτρης Μπλέτσας, γουναράς από... τότε που γεννήθηκε.

Παίρνεις έναν γιακά ή τους προβληματισμούς σου κι αφήνεσαι στη βαλκανική ατμόσφαιρα της Σιάτιστας. Ενας χάλκινος σκοπός σε ξεσηκώνει. Κάτι μεταξύ θρήνου κι απελευθέρωσης, αξέχαστο. Η μπάντα Παύλος Μελάς σε παρασύρει. Κάποιος σε κερνά ένα ηλιαστό κρασί, σου λέει για τους ιδιαίτερους χορούς.

Στο γουναράδικο του κ.Μπλέτσα

Κάποιος σου μιλά για τα σιατιστινά άλογα και τους Καβαλάρηδες και σε καλεί τον Δεκαπενταύγουστο να τα δεις στολισμένα με κόκκινα χάμουρα να καλπάζουν στην πόλη, κάποιος σου λέει για τις «Κλαδαριές» των Χριστουγέννων κι άλλος για τα «Μπουμπουσάρια» των Θεοφανίων. Ετσι όπως το πάνε θα ξεκαλοκαιριάσεις στη Σιάτιστα.

numbers.lexitel.gr